De boeman en de moor[1] met groene tanden

In mijn dorp werd een verhaal verteld om kinderen bang te maken en het heette ‘de boeman’. Het gaat over een man die slechte en ongehoorzame kinderen zou meenemen, ze in een zak stopte en ze vervolgens meenam naar wie weet waar. En die kinderen kwamen nooit meer terug, vertelden onze moeders ons. Hij werd meestal voorgesteld als een man met groene tanden, die in het donker door de straten dwaalde op zoek naar verloren en ongehoorzame kinderen.

Er komen in Spanje ook andere personages voor in verhalen, zoals de boze geest, oom ‘Camuñas’ of de ‘Sacamantecas’ (letterlijk hij die het vet bij kinderen weghaalt), denkbeeldige personages voor wie kinderen bang waren. In de jaren 60 werd een lied met de titel ‘Nana de la Mora’ populair, waarvan de tekst luidde:

‘Laat de moor niet komen, de moor met groene tanden, mijn kind, slaap snel de hele nacht. Laat de moor niet komen, de moor met groene tanden. Slaap snel in mijn kind, de hele nacht door.’

Het was voor mij normaal, toen ik heel klein was, dat ik bang was voor het vallen van de avond en ik ging altijd snel naar huis zodra de zon onderging. Maar waar komt dit vooroordeel vandaan om ‘moren’ als slechte wezens te zien?

Volgens oude (Romaanse) bronnen en de Encyclopedia Britannica komt de naam ‘moor’ van een stam genaamd Mauri, die zijn naam gaf aan de Romeinse regio Mauritanië. Een fysiek kenmerk van deze stam was o.a. een donkere huid, vergeleken met de huid van de Romeinen uit die tijd. Het is daarom een ​​naam die niets te maken heeft met de negatieve vooroordelen van latere tijd, aangezien deze naam alleen naar een huidskleur verwees.

De afwijzing van ‘de Moren’ heeft historische wortels. De afwijzing van moslims, die tegenwoordig vooral als immigranten aanwezig zijn, is volgens EU-studies een groeiende realiteit in Spanje en deze is in Spanje waarschijnlijk groter dan in de rest van Europa. Houd er rekening mee dat in Spanje, vanaf de 16e eeuw ‘de gewone moor, die zich hoofdzakelijk wijdde aan nederige beroepen en het mikpunt was van spot, werd afgezet tegen de heroïsche Arabier’. Tussen de 12e en 18e eeuw legde de kerk zich vooral toe op het aanvallen van de profeet Mohammed. Zijn leven werd het middelpunt van de aandacht en de kerk probeerde te bewijzen dat hij een valse profeet zou zijn geweest. Zij probeerden de ‘irrationaliteit en agressiviteit’ van de moslimreligie aan de kaak te stellen. De kerk beschuldigde hem onder meer van immoraliteit omdat hij zijn volk zou hebben geadviseerd om van hun seksualiteit te genieten (hoewel deze aanbeveling alleen binnen het huwelijk geldt)[2]. Een trieste erfenis voor de Spanjaarden, die is overgebracht naar de Europese cultuur. Daardoor is een beeld ontstaan dat even vals als negatief is en vol racistische en xenofobe vooroordelen.

[1] Mauro, afgeleid van het Latijnse Maurus, en en van het Griekse Μαῦρος Maûros; eigenlijk ‘donker’, verwijzend naar de kleur van je huid. Inwoner van de oude Afrikaanse regio Mauritanië. U. t. c. s.

[2]   Artikel over ‘Sluiers, boerka’s … moren: stereotypen en uitsluiting van de moslimgemeenschap vanuit een genderperspectief”. Ministerie van Wetenschap en Technologie.

Weer een stukje in de reeks Ahmad vertelt over zijn leven als Andalusiër. Hier het origineel in het Spaans met daar onder de vertaling:

En hier mijn vertaling:

Vandaag ga ik verder met het vertellen over een familie-ervaring die het trauma laat zien dat wij Andalusiërs meedragen in ons geheugen. Dan heb ik het over het trauma van de gekolonialiseerde.

Toen mijn eerste dochter werd geboren, nam ik haar, zoals gebruikelijk is, mee naar haar grootmoeder. Omdat haar moeder en ik niet bereid waren geweest de traditie van de katholieke doop te volgen, begon mijn moeder te huilen toen zij hoorde dat we haar niet hadden gedoopt. Ze zei dat onze dochter nu voor altijd een ‘morita’ (vrouwelijk voor ‘een moortje’) zou zijn. Waar kwam die bittere uitroep vandaan? Voor haar betekende het ‘niet gekerstend zijn’ een vlek op de ziel, die niet uitgewist kon worden en een veroordeling tot de hel. Maar ook een smet tegenover de samenleving en tegenover de heilige macht die zegevierde: de katholieke kerk.

Ik heb in voorgaande artikelen al één en ander verteld over de geschiedenis van Andalusië, vooral over de laatste dagen van al-Andalus. De veroveraars en kolonisten (Castilianen en katholieken) wilden onze geschiedenis en een sociale ervaring die gedenkwaardig was voorgoed uit het collectieve geheugen wissen. Ondanks deze verhulling is deze herinnering echter ingebed gebleven in onze genen. Dat is wat mijn moeder ertoe bracht om dat trauma uit te drukken met haar huilen en haar angst dat haar kleindochter voor de samenleving zou verschijnen als een ‘morita’. Het heeft niet te maken met ras of religie, maar met een diep geworteld trauma. Zo niet, dan zouden haar emotionele toestand van dat moment en haar droevige uitroep niet kunnen worden begrepen.

Als deze emoties ons echter na meer dan vijfhonderd jaar sinds de verovering van het laatste bolwerk van al-Andalus (het Nasrid-koninkrijk van Granada) nog steeds verbazen, dan is het antwoord daarop dat die emoties in onze genen voortleven. Hoe graag men ook de herinnering aan onze geschiedenis uit ons geheugen wilde wissen, deze herinnering werd alsnog in stand gehouden dankzij muzikaliteit (Flamenco), handwerk of culinaire kunst. Zowel hier, in Andalusië, als in de rest van de wereld, inclusief Latijns-Amerika. De officiële geschiedenis heeft onze geschiedenis ontkend. Onze voorgeschiedenis wordt niet weerspiegeld in de boeken, maar die voorgeschiedenis is bewaard gebleven in mondelinge vorm, in nog zichtbare voorwerpen en in handwerk. Het is veelbetekenend dat Dr. Ana Paulina Gamez een tentoonstelling heeft georganiseerd over de Spaanse voetafdruk in Mexico, die wordt gepresenteerd in het Museum of Popular Art van 31 augustus tot 17 november 2019, zoals te zien is in deze vídeo.

Hoe bereikten deze kunsten, deze sterk gedefinieerde stijlen, deze praktijken en talen Latijns-Amerika in het algemeen en Mexico in het bijzonder? Er zijn veel vragen die moeten worden beantwoord en dankzij de wetenschap en de geschiedschrijving lijkt het erop dat we beetje bij beetje een deel van een menselijke geschiedenis kunnen ontdekken, die helaas onbekend is gebleven en genegeerd.

(Geschreven door Ahmad (Paco) Gamboa Vera)

Weer een stukje uit Ahmad’s leven in Andalusië

Hier weer het origineel in het Spaans met mijn vertaling daaronder

Ik hoorde altijd van mijn ouders dat ze in God geloofden, maar niet in priesters. Of anders gezegd, ze zeiden onder elkaar dat priesters eigenlijk zeggen: ‘doe wat ik zeg, maar doe niet wat ik doe’. Dat was een heel eenvoudige manier om duidelijk te maken dat het geloof in God één ding was, maar dat het iets anders was om te doen wat de katholieke kerk zei.

In de zomers, vooral als het oogsttijd was, verschenen altijd de katholieke missionarissen op de plaatsen waar tarwe, kikkererwten, maïs, enzovoort werd geoogst. Dat deden ze om hun eerbetoon te ontvangen, dat wil zeggen om een deel van de oogst te krijgen. Ik herinner me dat mijn grootvader Manuel op een dag, toen die zendelingen weer langskwamen, hen vroeg waarom ze niet kwamen op het moment dat er geploegd en gezaaid moest worden, zodat ze later met recht om een ​​eerbetoon konden vragen. Ze kwamen altijd op het juiste moment, als er net geoogst was, als er olie geperst was of als er fruit geplukt was.

Het was in die tijd niet gemakkelijk om van mening te verschillen met de priester, de burgemeester of de burgerwacht, want je riskeerde dan een plek op de zwarte lijst van het Franco-regime. Volgens de katholieke hiërarchie bestond er nog steeds gevaar voor ketterij. Van tijd tot tijd stuurde men missionarissen naar de steden en dorpen om de ongeschoolden en ongelovigen te indoctrineren. Als deze monniken verschenen, was bijna iedereen bang voor hen. De monniken organiseerden nachtelijke processies en zongen daarbij luid en maakten bij zonsopgang iedereen wakker. Ze riepen onder andere: ‘Sta op, ongelovigen en ketters, en bidt met ons of in het laatste oordeel zult u worden veroordeeld tot het vuur van de hel’. Ze bezochten ook de bars en stuurden iedereen die daar was naar buiten om de mis bij te wonen. Voor zover ik wist waren er in mijn dorp geen ongelovigen (moslims of joden), noch ketters (protestanten of lutheranen). Maar dat was alleen maar wat ik geloofde, omdat bepaalde dingen die in Andalusië gebeurden voor ons verborgen bleven.

In de 16e eeuw was er een seminarie in Sevilla, genaamd San Isidoro del Campo. Voor de schijn volgde dit seminarie de leringen van de katholieke kerk, maar tot grote verbazing van de katholieke kerk zelf werd de nieuwe leerstelling, die door Luther en Calvijn was begonnen, in dat seminarie gepredikt. Toen dat werd ontdekt, had de inquisitie geen genade. Een groot deel van de burgers van Sevilla was erbij betrokken, vooral onder de adellijke klassen. Ze werden als ketters veroordeeld en de meerderheid kwam op de brandstapel terecht. Maar sommige predikers slaagden erin vervolging te ontwijken en landen te bereiken waar protestanten officiëel bescherming genoten. Dat was in de landen van Midden-Europa. Onder hen bevonden zich enkele bekende personen: Casiodoro de Reina, Cipriano Valera en Antonio del Corro. In Europa hebben ze bijgedragen aan de religieuze vorming van het protestantisme en aan het schrijven van belangrijke schriftelijke bijdragen, zoals de Biblia del Oso, de Bijbel van de Beer.

Deze bijbel is gebaseerd op de heilige boeken van het Oude en Nieuwe Testament en in het Spaans geschreven. Hij staat bekend als de ‘bijbel van de beer’ omdat dat dier op de omslag van die bijbel staat. Het is een van de eerste vertalingen van de bijbel in het Spaans en de vertaler en samensteller was Casiodoro de Reina. Hij werkte twaalf jaar aan de voorbereiding en vertaling ervan en begon daarmee in 1565. Hij gebruikte de Hebreeuwse bijbel en de Ferrara-bijbel als taalkundige ondersteuning, die op 28 september 1569 in Bazel, Zwitserland werd gepubliceerd. De tweede editie werd gemaakt in Amsterdam. Dat was de eerste gecorrigeerde editie van de Bijbel van de Beer, die werd geproduceerd door Cipriano de Valera. Deze laatste uitgave is tot op heden de meest verspreide vertaling van de bijbel in het Spaans, vooral in de landen van Zuid-Amerika en onder Spaanse protestanten.

Zoals ik al heb geschreven in de voorgaande stukjes, waren er veel Andalusische moslims en joden die zich vrijwillig tot het katholicisme bekeerden (‘nieuwe christenen’ genaamd). Zij waren in dienst getreden bij verschillende academische, religieuze en staatsinstellingen. Om die reden is het niet toevallig dat zij verantwoordelijk waren voor het verschijnen van lutheranen in het seminarie van San Isidoro del Campo. Volgens vele getuigenissen is Casiodoro de Reina geboren in 1520 in Granada. Hij kwam uit een bekeerde moslimfamilie, en hij had gestudeerd aan de Universiteit van Salamanca of die van Sevilla.

(geschreven door Ahmad Gamboa)